اکثر کودکان در حدود سنین ۲ تا ۴ سالگی بتدریج توانایی دستشویی رفتن را پیدا می کنند، ولی در این سن از کودکی به کودک دیگر (حتی در بین بچه های یک خانواده) می تواند بسیار متفاوت باشد، بنابراین نباید کودک را با دیگران مقایسه نمود که میتواند موجب اضطراب کودک و نگرانی والدین خواهد شد. مهمترین فاکتور موفقیت، آمادگی ذهنی کودک برای رفتن به دستشویی  است. در این فاصله و در صورتی که کودک شرایط زیر را داشته باشد می توان دستشویی رفتن را به وی آموزش داد:

• فرامین را بفهمد و اجرا کند.
• مشکل مغزی و عضلانی نداشته باشد.
• مشکلات کلیوی و اختلالات روده ای نداشته باشد.
• به سن استقلال طلبی رسیده باشد یعنی کلمه "نه" را زیاد از او بشنوید.
• توانایی راه رفتن و نشستن بر روی پاها را داشته باشد.
• قادر باشد شلوار و لباس خود را بکند و دوباره بپوشد.
• چندین ساعت در طول روز و موقع خواب روزانه خشک بماند.
• قدرت تقلید از بزرگسالان را داشته باشد.
• یبوست نداشته باشد.

آموزش از پوشک گرفتن باید توسط یکی از والدین انجام شود و اگر کودک پرستار دارد، والدین و پرستار باید آموزش یکسان با اصطلاحات یکسان به او بدهند تا کودک دچار سردرگمی نشود. این پروسه به طور متوسط ۶ ماه طول میکشد، اما کنترل شبانه ادرار ممکن است تا  ۵ سالگی بدست نیاید. اگر در حین پروسه واقعه ای رخ دهد مانند جابجایی منزل، ورود به مهد کودک، تولد کودک دیگر و .... ویا پیشرفتی در کودک مشاهده نشود، پروسه آموزش باید متوقف شده و ۳ ماه بعد مجدد شروع شود.

برای شروع لازم هست والدین یک نشانه و علامت معمول برای دفع را به کودک یاد دهند. دستشویی مخصوص کودک با کمک خود وی خریداری شده و حتی با سلیقه کودک با برچسب تزیین شود. روزهای اول دستشویی را در اتاق کودک قرار داده و کودک با لباس و حتی با اسباب بازی خود بر روی آن بنشیند. پس از یاد گرفتن نحوه نشستن به کودک یاد دهند که بعد از بیدار شدن، قبل از خواب، بعد از وعده های غذایی روی آن بنشیند. سپس کودک را با پوشک و بدون شلوار بر روی صندلی بنشانند. در این مرحله می توان یک پوشک خیس را درون دستشویی قرار داد تا کودک متوجه شود هدف از این کارها چیست. با تشویق کردن کودک دستشویی کودک را به فضای دستشویی منزل ببرند تا پروسه دفع در آن محل انجام شود.

توجه داشته باشید قبل از انتقال به دستشویی منزل محل را آماده کنید مثلا از عدم وجود سوسک و یا هر چیز ترسناک دیگری اطمینان حاصل کنید، از قبل و زمانی که کودک در آغوش شماست او را با فلاش تانک(سیفون) و صدای آن آشنا کنید. توجه به این نکات جهت آرامش بخشیدن به کودک و پیشرفت پروسه بسیار لازم است.

استفاده از چارت ستاره جهت تشویق کودک مناسب است اما اگر کودک نم زد، از تنبیه و بی توجهی خودداری کنید زیرا اثر تشویق بیشتر از تنبیه است. سرزنش کودک باعث کاهش اعتماد به نفس و تاخیر بیشتر در زمان از پوشک گرفتن می شود.طی پروسه رژیم غذایی کودک پرفیبر باشد تا دفع، غیر دردناک بوده و کودک از رفتن به دستشویی امتناع نکند. می توان از فیلمهای آموزشی یا اپلیکیشن های آموزشی موبایل نیز استفاده کرد.  

برای کودکانی که اختلالات و نیاز های خاص دارند مانند کودکان متلا به اوتیسم، آسپرگر، ضعف عضلانی و ...والدین باید نقش فعال تری داشته باشند، کودک را در ساعات مختلف و منظم بر روی دستشویی مخصوص بنشانند، دریافت مایعات را زیاد کنند، از زبان بدن استفاده کنند.  در این کودکان نباید آموزش به تاخیر بیفتد اما ممکن است زمان بیشتری طول بکشد.

نویسنده:

دکتر نرگس زارع، متخصص کودکان و نوزادان

ویراستار علمی:

دکتر مهریار مهرکش، فوق تخصص بیماری های کودکان  نوزادان، عضو هیئت علمی گروه کودکان دانشکده پزشکی اصفهان